Ábyrgar fjárfestingar (e. Responsible Investment (RI))
Ábyrgar fjárfestingar eru fjárfestingaraðferðir sem taka mið af umhverfislegum og félagslegum þáttum og stjórnarháttum (UFS) við fjárfestingarákvarðanir með það að markmiði að draga úr áhættu og skila sjálfbærri ávöxtun til langs tíma.
Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD)
Corporate Sustainability Reporting Directive eða CSRD er tilskipun (ESB) 2022/2464 um upplýsingagjöf um sjálfbærni sem felur í sér nýjar reglur um birtingu sjálfbærniupplýsinga.
Með CSRD er gerð tilraun til að leysa ýmis vandamál fyrri reglna um birtingu sjálfbærniupplýsinga.
Forveri CSRD (NFRD eða Non-Financial Reporting Directive) þótti ekki nógu skýr, upplýsingarnar ósamanburðarhæfar á milli fyrirtækja og erfitt að meta raunverulega sjálfbærniáhættu fjárfestinga og sjálfbærnitengda áhættuþætti í rekstri fyrirtækja.
European Sustainability Reporting Standards (ESRS)
Eru ítarlegir staðlar um efni og inntak sjálfbærniupplýsinga á grundvelli CSRD:
Félagsleg skuldabréf (e. Social Bonds)
Félagsleg skuldabréf eru hvers kyns skuldabréfagerningar þar sem fjármununum er eingöngu varið til að fjármagna eða endurfjármagna ný eða fyrirliggjandi félagsleg verkefni, að hluta eða að fullu (sjá 1. kafla, Ráðstöfun fjármuna), og sem samræmast fjórum grunnstoðum viðmiða um félagsleg skuldabréf. Til eru mismunandi gerðir félagslegra skuldabréfa á markaðinum.
Félagslega ábyrgar fjárfestingar (e. Social Responsible Investments (SRI))
Ábyrgar fjárfestingar eru ekki það sama og félagslega ábyrgar fjárfestingar eða áhrifafjárfestingar.
Að því er varðar ýmis málefni, þar með talin umhverfismál, félagsleg málefni og sjálfbærni, er ýmislegt líkt með ábyrgum fjárfestingum og fjárfestingaraðferðum á borð við:
Ofangreindar aðferðir leitast við að sameina fjárhagslegan og siðferðilegan ávinning. Þeir fjárfestar sem hafa einungis fjárhagslegan ávinning í huga geta og eiga að leitast við að nota aðferðafræði ábyrgra fjárfestinga.
Ef ekki er tekið tillit til umhverfislegra og félagslegra þátta og stjórnarhátta (UFS) er hætta á að jafnframt sé litið fram hjá áhættu og tækifærum sem hafa veruleg áhrif á ávinning viðskiptavina og annarra sem njóta góðs af fjárfestingunum.
Einnig beinast margar þessara fjárfestingaraðferða að tilteknum málefnum, eins og að einblína eingöngu á umhverfismál, á meðan ábyrgar fjárfestingar er heildræn nálgun sem miðar að því að taka inn í myndina hvers kyns upplýsingar sem gætu skipt máli fyrir fjárfestingarárangur.
Flokkunareglugerð ESB (e. EU Taxonomy)
Reglugerð (ESB) 2020/852 sem í daglegu tali er kölluð flokkunarreglugerð ESB (e. EU Taxonomy) var innleidd í íslenskan rétt með lögum nr. 25/2023 um upplýsingagjöf um sjálfbærni á sviði fjármálaþjónustu og flokkunarkerfi fyrir sjálfbærar fjárfestingar.
Flokkunarreglugerðin setur fram samræmt flokkunarkerfi með því að lýsa hvaða viðmiðum atvinnustarfsemi þarf að fullnægja til að teljast vera umhverfislega sjálfbær, og gerir fyrirtækjum kleift að meta hvort starfsemi þeirra sé umhverfislega sjálfbær eða ekki.
Flokkunarkerfið skapar sameiginlegt tungumál í umræðu um sjálfbærni og samræmir skilning á hugtakinu umhverfissjálfbær atvinnustarfsemi.
GRI – Global Initative Report
Markmið með samfélagsskýrslu er að sýna að fyrirtæki viti hver eru samfélagsáhrif starfseminnar, það sé verið að vakta þau og fyrirtæki vilja sýna stöðugar framfarir.
Í desember 2014 samþykkti Evrópusambandið að fyrirtæki að ákveðinni stærðargráðu verði skyldug að skila slíkri skýrslu árið 2018 fyrir fjárhagsárin 2017 – 2018. Íslensk fyrirtæki munu því í auknum mæli fara að skila slíkum skýrslum.
Græn skuldabréf (e. Green Bonds)
Græn skuldabréf eru hvers kyns skuldabréfagerningar þar sem fjármunum er eingöngu varið til að fjármagna eða endurfjármagna ný eða fyrirliggjandi græn verkefni, að hluta eða að fullu (sjá 1. kafla, Ráðstöfun fjármuna), og sem samræmast fjórum grunnstoðum viðmiðanna um græn skuldabréf. Til eru mismunandi gerðir grænna skuldabréfa á markaðinum.
Sjá nánar á vef International Capital Market Association: ICMA
Græn skuldabréf, loftslagsskuldabréf, umhverfisskuldabréf, félagsleg skuldabréf, sjálfbærniskuldabréf og UFS-skuldabréf
Í skilningi viðmiða um græn skuldabréf taka græn skuldabréf bæði til loftslags- og umhverfisskuldabréfa, svo fremi sem þau samræmast fjórum grunnstoðum viðmiða um græn skuldabréf.
Í viðmiðum um félagsleg skuldabréf er sett fram skilgreining á félagslegum skuldabréfum, og í viðmiðum um sjálfbærniskuldabréf er sett fram skilgreining á sjálfbærniskuldabréfum.
Sameiginlegt einkenni grænna skuldabréfa, félagslegra skuldabréfa og sjálfbærniskuldabréfa er að ráðstöfun fjármuna er fyrirfram ákveðin og að þau séu í samræmi við sameiginleg viðmið.
Útgefendur eru hvattir til að nota heitin „græn skuldabréf“, „félagsleg skuldabréf“ eða „sjálfbærniskuldabréf“, eins og við á, þegar útgáfan samræmist fjórum grunnstoðum viðmiðanna.
UFS-skuldabréf fela einnig í sér viðmið um stjórnarhætti sem ekki er að finna í viðmiðum um græn skuldabréf, félagsleg skuldabréf eða sjálfbærniskuldabréf og kunna að vísa til alhliða sjálfbærni útgefandans en ekki eingöngu tiltekinnar ráðstöfunar fjármuna.
Sjá nánar á vef International Capital Market Association: ICMA
Neikvæð áhrif (e. principal adverse impacts)
Þau helstu neikvæðu áhrif af atvinnustarfsemi á sjálfbærniþætti sem má rekja til fjárfestingarákvörðunar, þegar áhrifin eru annað hvort veruleg eða líklega veruleg.
Slík neikvæð áhrif eru á ensku nefnd principal adverse impacts, skammstafað PAI.
Tekið er tillit til helstu neikvæðu áhrifa með greiningu á undirliggjandi afurð með notkun svokallaðra sjálfbærnivísa. Slíkir vísir eru nýttir til að mæla hvernig fyrirtæki sem fjárfest er í hefur áhrif á sjálfbærniþætti, en tæknistaðall ESB nr. 2022/1288 leggur m.a. fram 14 skyldubundna sjálfbærnivísa fyrir milliliði sem taka tillit til helstu neikvæðra áhrif á sjálfbærni.
Samfélagsábyrgð fyrirtækja (e. Corporate Social Responsibility (CSR))
Samfélagsábyrgð vísar til þess að fyrirtæki taki ábyrgð á áhrifum sínum á samfélagið. Vísbendingar eru um að samfélagsábyrgð hafi í auknum mæli áhrif á samkeppnishæfni fyrirtækja. Samfélagsábyrgð getur skilað ávinningi í áhættustjórnun, dregið úr kostnaði, haft áhrif á aðgengi að fjármagni, samband við viðskiptavini, mannauðsmál og nýsköpun.
Framkvæmdastjórn Evrópusambandsins hefur skilgreint samfélagslega ábyrgð fyrirtækja sem:
„Ábyrgð fyrirtækja á áhrifum sínum á samfélagið“.
Virðing fyrir gildandi löggjöf og fyrir kjarasamningum milli aðila vinnumarkaðarins er forsenda þess að axla þá ábyrgð. Til að axla fulla samfélagslega ábyrgð skulu fyrirtæki hafa innleitt ferli til að fella félags-, umhverfis- og siðferðileg málefni inn í rekstur sinn og lykiláætlanir í nánu samstarfi við hagsmunaaðila sína, með það að markmiði að:
– Hámarka sameiginlegt virði fyrir eigendur/hluthafa, hagsmunaaðila og samfélagið allt.
– Greina, koma í veg fyrir og milda hugsanleg skaðleg áhrif af starfseminni.
Umfang ferlisins ræðst af þáttum á borð við stærð fyrirtækisins og eðli starfseminnar. Fyrir flest lítil og meðalstór fyrirtæki er líklegt að ferlið fyrir samfélagslega ábyrgð verði áfram óformlegt og lagi sig að aðstæðum.
Til þess að skapa sem mest sameiginlegt virði eru fyrirtæki hvött til að innleiða stefnumótandi aðferðir til langs tíma er lúta að samfélagslegri ábyrgð. Einnig eru þau hvött til að kanna möguleikana á að þróa framsæknar vörur, þjónustu og viðskiptalíkön sem stuðla að samfélagslegri velferð og leiða til betri starfa og aukinnar framleiðni.
Til að greina, koma í veg fyrir og milda hugsanleg skaðleg áhrif sín eru stór fyrirtæki og fyrirtæki sem sérstök hætta er á að valdi slíkum áhrifum hvött til að gera áreiðanleikakönnun byggða á áhættumati. Slík áreiðanleikakönnun ætti einnig að taka til aðfangakeðju fyrirtækjanna.
Tilteknar tegundir fyrirtækja, svo sem samvinnufélög og fjölskyldufyrirtæki, eru með eignarhalds-, eftirlits- og stjórnunarkerfi sem geta raunverulega stuðlað að ábyrgum viðskiptaháttum.
Sjálfbærni (e. Sustainability)
Sjálfbærni lýsir því þegar áhersla er lögð á að nýta það sem í boði er án þess að það hafi skaðleg áhrif á jörðina og með því vonandi varðveita auðlindir jarðar fyrir komandi kynslóðir. (Wikipedia)
Sustainability explained with simple natural science (mynband)
Sjálfbærniáhætta
Atburður eða ástand á sviði umhverfismála, félagsmála eða stjórnarhátta sem gæti, ef hann gerist, haft raunveruleg eða hugsanleg veruleg neikvæð áhrif á virði fjárfestingarinnar.
Hugtakið er skilgreint í 22. tölul. 1. mgr. 2. gr. SFDR (Sustainable Finance Disclosure Regulation).
Sjálfbærnióskir fjárfesta samkvæmt MiFID II
Fjármálafyrirtæki sem veita eignastýringarþjónustu eða fjárfestingarráðgjöf verða að spyrja fjárfesta hvort þeir hafi sérstakar óskir um sjálfbærni áður en þjónustan er veitt, samkvæmt lögunum.
Þessum upplýsingum er aflað í svokölluðu hæfismati sem fjármálafyrirtækjum er skylt að framkvæma áður en eignastýringarþjónusta eða fjárfestingarráðgjöf er veitt.
Fjármálafyrirtæki verða að taka tillit til sjálfbærnióska og neyðast til að vísa fjárfestum frá ef þau geta ekki uppfyllt óskir þeirra.
Fjárfestar geta þó ákveðið að aðlaga óskir sínar að vöruúrvali fjármálafyrirtækisins.
Sjálfbærniþættir
Umhverfis-, félags- og starfsmannatengd mál, virðing fyrir mannréttindum, mál sem varða baráttuna gegn spillingu og mútum.
Hugtakið er skilgreint í 24. tölul. 1. mgr. 2. gr. SFDR (Sustainable Finance Disclosure Regulation).
Sustainable Finance Disclosure Regulation (SFDR)
Reglugerð Evrópusambandsins um upplýsingagjöf tengda sjálfbærni á sviði fjármálaþjónustu, nr. 2019/2088.
SFDR var innleidd í íslenskan rétt með lögum nr. 25/2023, sem tóku gildi 1. júní 2023.
Reglugerðin leggur tilteknar skyldur á aðila á fjármálamarkaði og fjármálaráðgjafa, þ.m.t. rekstraraðila sjóða, lánastofnanir og verðbréfafyrirtæki sem sinna eignastýringu eða fjárfestingarráðgjöf, tryggingafélög og lífeyrissjóði.
Markmið reglugerðarinnar er að auka gagnsæi fyrir fjárfesta og auka samræmda upplýsingagjöf.
Tvíátta mikilvægisgreining (e. double materiality assessment)
CSRD skyldar tiltekin félög m.a. til að framkvæma tvíátta mikilvægisgreiningu á starfsemi sinni, þar sem annars vegar þarf að mæla hvaða áhrif starfsemin hefur á ytra umhverfi og hins vegar hvaða áhrif sjálfbærniþættir hafa á rekstur félagsins.
Mikilvægisgreiningin er mikilvægt skref fyrir fyrirtæki þar sem niðurstöður greiningarinnar ákvarða hvaða ESRS staðlar skulu notaðir við skýrslugerð.
UFS leiðbeiningar Nasdaq (e. ESG Metrics)
Staðlaráð að frumkvæði Festu, IcelandSIF og Nasdaq Iceland/Kauphallarinnar, hefur þýtt fyrirsagnir ESG leiðbeininga Nasdaq (ESG Metrics) yfir á íslensku. Circular Solutions og Ábyrgar Lausnir veittu sérfræðiaðstoð við þýðinguna. Kauphallir Nasdaq á Norðurlöndum birtu uppfærða útgáfu af leiðbeiningunum í mars sl.
Leiðbeiningunum er ætlað að aðstoða fyrirtæki að birta upplýsingar um samfélagsábyrgð; eða umhverfismál, félagslega þætti og stjórnarhætti, á skýran og aðgengilegan hátt fyrir fjárfesta og aðra hagsmunaaðila. Leiðbeiningunum er fyrst og fremst ætlað að hjálpa fyrirtækjum að koma til móts við auknar kröfur fjárfesta og samfélagsins um birtingu upplýsinga er varða samfélagsábyrgð.
Umhverfislegir og félagslegir þættir og stjórnarhættir (UFS) (e. Environmental, Social and Governance (ESG))
Hvað er átt við með viðmiðum umhverfislegra og félagslegra þátta og stjórnarhátta (UFS)?
Umhverfislegir og félagslegir þættir og stjórnarhættir (UFS) eru viðmið sem fjárfestar nota til að meta fjárfestingar út frá aðferðafræði ábyrgra fjárfestinga. Umhverfisleg viðmið snúa að því hvernig fyrirtæki gætir að umhverfislegum áhrifum starfsemi sinnar. Félagsleg viðmið snúa að því hvernig fyrirtæki kemur fram við starfsfólk sitt, birgja, viðskiptavini og samfélagið sem það starfar í. Viðmið um stjórnarhætti snúa t.d. að stjórnun fyrirtækja, launum framkvæmdastjóra, innra eftirliti og réttindum hluthafa.
Umhverfislegir og félagslegir þættir og stjórnarhættir (UFS) samanstanda af fjölmörgum og síbreytilegum atriðum, m.a:
Umhverfismarkmið ESB
Sex umhverfismarkmið sem eru skilgreind í flokkunarreglugerð ESB (EU Taxonomy):
Umhverfissjálfbær atvinnustarfsemi
Atvinnustarfsemi telst umhverfissjálfbær í skilningi flokkunarkerfisins þegar hún fylgir fjórum viðmiðum sem útlistuð eru í 3. gr. reglugerðarinnar:
1. Stuðlar verulega að einu eða fleiri umhverfismarkmiðum
2. Skaðar ekki verulega önnur umhverfismarkmið
3. Er stunduð í samræmi við lágmarksverndarráðstafanir
4. Hlítir tæknilegum matsviðmiðum
UN Global Compact
Samstarfsverkefni Sameinuðu þjóðanna og atvinnulífsins. Felur í sér 10 grunnreglur á sviði mannréttinda, vinnumarkaðs, umhverfismála og baráttu gegn spillingu. Rúmlega 12.000 fyrirtæki og stofnanir frá yfir 160 löndum eru aðilar að reglunum.
UN PRI – Principles for Responsible Investment
Principles for Responsible Investment eru alþjóðleg samtök fjárfesta sem vinna saman að því að innleiða tiltekin grundvallarviðmið um ábyrgar fjárfestingar og njóta til þess stuðnings Sameinuðu þjóðanna. Samtökin voru stofnuð árið 2005 fyrir tilstuðlan Kofi Annan þáverandi ritara Sameinuðu þjóðanna (SÞ) þegar hann bauð hópi stofnanafjárfesta til þátttöku í að þróa grunnstoðir ábyrgra fjárfestinga. Þær voru kynntar í apríl 2006 Kauphöllinni í New York. Síðan þá hefur aðildarfélögum fjölgað úr 100 í yfir 1.900 víðsvegar að úr heiminum.
Sex meginreglur PRI